شهید سلیمانی چگونه نسل جدید مقاومت را شكل داد؟

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی رادیو مقاومت و به نقل از خبرگزاری مهر؛ مقاومت اسلامی ایده‌ برآمده از انقلاب اسلامی است كه در بیش از دو دهه اخیر در منطقه غرب آسیا برای مقابله با رژیم صهیونیستی و دخالت‌های ایالات متحده مطرح شده است. در این بین شهید قاسم سلیمانی به عنوان مهم‌ترین چهره مقاومت است كه در این سال‌ها توانست با افزایش توان نیروها و تجمیع قابلیت‌ها نسل جدید مقاومت را شكل دهد.

مكتب سلیمانی: مقاومت به مثابه ارزش

مهم‌ترین موضوعی كه در نسل جدید مقاومت به نظر می‌آید و شهید سلیمانی نقش ارزنده‌ای در آن داشته است، تبدیل مقاومت به عنوان یك مكتب و یك ارزش است. مكتب یك نظریه كلی، یك طرح جامعه و هماهنگ و منسجم است كه هدف اصلی، كمال انسان و تامین سعادت همگانی است و در آن خطوط اصلی و روش‌ها، بایدها و نبایدها، خوب‌ها و بدها، هدف‌ها و وسیله‌ها، نیازها، دردها و درمان‌ها، مسئولیت‌ها و تكالیف مشخص شده باشد و منبع الهام تكلیف‌ها و مسئولیت‌ها برای همه افراد بوده باشد. مقاومت اسلامی به شكل كنونی كه در منطقه وجود دارد محصول انقلاب اسلامی است.

بنابراین زمانی كه انقلاب اسلامی ماهیت ارزشی داشته باشد، فرایندهای سیاسی مربوط به آن نیز از چنین ویژگی برخوردار خواهند بود. از این گذشته هنگامی كه مفاهیم ارزشی در یك حوزه جغرافیا می‌تواند نقش سیاسی و استراتژیك ایفا كند، آثار و پیامدهای آن در سایر حوزه‌های جغرافیایی نیز قابل توجه خواهد بود. به واقع مقاومت در اندیشه شهید سلیمانی تبدیل به باوری شد كه افراد و گروه‌های مختلف سیاسی و اجتماعی در كشورهای مختلف غرب آسیا در دو دهه گذشته به آن معتقد شدند. تعبیر مقاومت به عنوان ارزش در واقع همان نشر آرمان انقلاب اسلامی و رهایی ملت‌ها از استكبار است. این فهم از مقاومت دارای ویژگی‌ها و نمودهایی است.

عبور از سازش محوری

مهم‌ترین ویژگی نسل جدید مقاومت فاصله گرفتن از سازش و تكیه بر اصل مقاومت است. در واقع افراد و گروه‌های مختلف در بسیاری از كشورهای غرب آسیا به این درك رسیده‌اند كه دنباله‌روی محض از ایالات متحده و غرب نمی‌تواند پاسخ‌گوی نیازها، منافع و اهداف كشورها در جهان كنونی باشد. راهبردهای عملیاتی واشنگتن در همه مناطق از جمله غرب آسیا بر استفاده از منابع كشورها در جهت دستیابی به اهداف شخصی است. تجربه بحران‌های عراق و افغانستان و تحولات بهار عربی ثابت كرد شناسایی و درك مقدورات داخلی است كه به برون رفت از بحران منجر می‌شود نه تكیه بر نقش و حضور ابرقدرت. نمونه بارز این امر، وقایع فلسطین در چند سال گذشته از جمله عملیات طوفان الاقصی است كه مردم از یك طرف با مشاهده ناكارآمدی روندهای مذاكره و سازش و از طرف دیگر تمامیت‌خواهی رژیم صهیونیستی و عدم پذیرش منافع برای ملت فلسطین منجر به گسترش فرهنگ مقاومت در این پهنه شده است.

برنامه‌ریزی بلندمدت

یكی از مهم‌ترین ویژگی‌های نسل جدید مقاومت ملهم از افكار شهید سلیمانی، برنامه‌ریزی بلندمدت است. این ویژگی از همكاری شهید سلیمانی با حزب‌الله به خوبی دیده می‌شود. سیدحسن نصرالله بعد از شهادت سردار سلیمانی در مصاحبه‌ای در این باره گفت: «تا پیش از 2000 برنامه سالیانه نداشتیم، اما پس از این تاریخ برنامه سالیانه داشتیم و حاج قاسم گفت من امكانات را فراهم می‌كنم اما باید برنامه‌ریزی روزانه را كنار گذاشته و برنامه سالانه داشته باشیم و بگوییم در این یك سال چه كاری بكنیم. دوره‌های آموزشی، تاسیس پادگان و ... برنامه‌ریزی شود. سال دوم هم یك برنامه سالانه داشتیم و بعد از آن حاج قاسم گفت كه یك برنامه سه ساله داشته باشیم و این برای نخستین بار بود كه برنامه سه ساله داشتیم.» یاسر مسعود خبرنگار شبكه العربی قطر در این باره می‌گوید: «یكی از ویژگی‌های ژنرال سلیمانی این بود كه او یك مرد میدان و انسانی با چشم‌انداز استراتژیك آینده بود؛ ایشان فقط برای سال‌ها و دهه‌ها برنامه‌ریزی نكرد؛ بلكه حاج قاسم به نوسانات صحنه سیاسی و متغیرهای سیستم نگاه می‌كرد و به همین دلیل ایشان در حال ایجاد فازی در چند بعد بود.»

مردمی كردن امر مقاومت

یكی از مهم‌ترین زمینه‌های نسل جدید مقاومت كه شهید سلیمانی تاثیر بسزایی بر آن داشت، مردمی‌ كردن مقاومت است. این مردمی كردن از یك سو انتخاب گزینه مقاومت است و از سوی دیگر استفاده از توان مردم و سازماندهی آنها برای مقابله با تهدیدات. نظرسنجی‌های چند سال اخیر در بسیاری از كشورهای منطقه از جمله افغانستان و عراق نشان می‌دهد كه رویكرد مردم این كشورها نسبت به اهداف آمریكا بعد از دو دهه اشغالگری به كلی تغییر كرده است. نتایج نظرسنجی سال 2022 گالوپ حاكی از آن بود كه 72 درصد پاسخ‌دهندگان عراقی و 61 درصد پاسخ‌گویان افغانستانی مخالف این موضوع هستند كه آمریكا در مورد استقرار نظام‌های مردم‌سالار در كشورها آنها جدیت دارد. همچنین نظرسنجی‌ها در فلسطین به عنوان هدف محوری مقاومت نشان می‌دهد كه فلسطینی‌ها جنگ با رژیم صهیونیستی را به ایده دو دولت و حماس را به تشكیلات خودگردان ترجیح می‌دهند. برای مثال نظرسنجی مركز تحقیقات سیاست و نظرسنجی فلسطین در رام‌الله در ژوئن 2023 نشان داد كه اكثریت فلسطینی‌ها معتقدند تاسیس گروه‌های حماس و جهاد اسلامی فلسطین و مشاركت آنها در مبارزه مسلحانه علیه اسرائیل بهترین اتفاقی بود كه از سال 1948 برای مردم فلسطین رخ داده است. از این گذشته تنها 27 درصد از پاسخ‌گویان در این نظرسنجی از راه حل دو دولت حمایت و 70 درصد مخالف آن بودند.

سازماندهی توان مردمی در مقابله با تهدیدات نیز خود را در شكل‌دهی به نیروی بسیج مردمی (حشدالشعبی) در عراق و دفاع الوطنی در سوریه نشان داد. اعضای نیروی بسیج مردمی در عراق از اقوام و مذاهب مختلف همچون شیعیان، سنیها، مسیحیان و اكراد فیلی هستند. بعد از تشكیل این نیرو، نوری المالكی نخست‌وزیر اسبق عراق اظهار كرد: «این نیرو با الهام از بسیج ایران تاسیس شده و نقش زیادی در پیش‌روی‌های ارتش در مقابل داعش داشت.» ایشان در سال 2016 در مورد این نیرو گفت: «حشد یك امر واجب و ضروری برای ملت عراق بود كه برای همیشه نگاه بدخواهان را از عراق و هر نگاه توطئه‌آمیزی را در عراق برای همیشه خنثی كرد. یك قدرت مردمی عظیمی پایه گذاشته، تاثیر فرهنگی بسیار عظیم حشد، تاثیر بزرگی بوده، امروز ستاد حشد و ساختارهای حشد قدرتمندتر از هر ارتشی در منطقه هستند، حشد یك ارتش قدرتمند و بزرگی است و این كار بزرگی است.» نقش شهید سلیمانی در فراهم كردن شرایط برای شكل‌گیری و انسجام نیروهای حشدالشعبی را می‌توان از ارتباط دوستانه با ابومهدی مهندس معاون سابق بسیج مردمی عراق و فرمانده میدانی این نیرو درك كرد.

همین نقش در شكل‌گیری نیروهای دفاع ملی سوریه در سال 2012 دیده می‌شود. شهید سلیمانی درباره حمایت و بسیج مردمی سوریه به نفع نظام سیاسی آن معتقد بودند: «من معتقدم با همتی كه از مردم سوریه می‌بینیم به رغم همه تبلیغات گسترده‌ای كه صورت گرفته است، به رغم همه محدودیت‌هایی كه امروز متوجه مردم آنها است، این مردم آگاهانه بدون توجه به این حجم تبلیغات دشمنان‌شان پشت سر نظام‌شان ایستادند، این نظام و این مردم شكست‌ناپذیرند و شكست نخواهند خورد، این‌ها در این صحنه خواهند ماند و پیروز خواهند شد و این حركت هم مانند دیگر حركت‌هایی كه آنها ناشیانه انجام دادند منجر به شكست خواهد شد.»

یكپارچه‌سازی جغرافیای مقاومت

یكی دیگر از اقدام‌های راهبردی شهید سلیمانی، یكپارچگی و اتصال جغرافیای مقاومت است. عملكرد جداگانه گروه‌های مقاومت در برابر تهدیدات در سرزمین‌های خودشان در حالی كه رقبا حجم گسترده‌ای از ابزارها و پایگاه‌ها را در اختیار دارند، احتمال شكست را افزایش می‌دهد. بنابراین می‌توان گفت كه ایشان با درك تهدیدات مانند ظهور گروه‌های تروریستی تكفیری در جغرافیای جهان اسلام و حضور ایالات متحده در اغلب كشورهای منطقه، نقش بارزی در یكپارچگی و به عبارت دیگر ایجاد «محور مقاومت» ایفا نمود. این امر در تحولات اخیر منطقه از جمله فلسطین به خوبی دیده می‌شود. برخی تحلیل‌ها در سال 2021 در عملیات شمشیر قدس گویای این بود كه به موازات اتاق جنگ در غزه یك اتاق جنگ هم در لبنان تشكیل شده و حزب‌الله هم در این عملیات كمك می‌كرد. در عملیات طوفان الاقصی نیز هر یك از اضلاع مختلف محور مقاومت از ارتش ملی یمن گرفته تا گروه‌های مقاومت عراقی و حزب‌الله اتاق جنگ تشكیل داده‌اند.

جوانان؛ نسل جدید مقاومت

در نهایت باید توجه داشت كه مصداق واقعی نسل جدید مقاومت، جوانان هستند و شخصیت كاریزماتیك و شجاع شهید سلیمانی بر بسیاری از جوانان در ایران و منطقه تاثیرگذار بوده است. نماد این تاثیر را می‌توان مدافعان حرم در نظر گرفت. به علاوه، نشانه محبوبیت او در بین آحاد مردم چه در دوره حیات در قالب نظرسنجی‌های متعدد و چه بعد از شهادت در حضور پرشور جوانان و نوجوانان در مراسم تشیع او دیده شد. بسیاری از جوانان شهید سلیمانی را نمادی از صلح‌خواهی، امنیت‌زایی، عدم تعلق به گروه یا جناح خاص و انجام وظیفه بدون تبلیغات می‌دانند.

نتیجه

شهید سلیمانی به عنوان شخصیت محوری مقاومت، تاثیر مستقیم در شكل‌گیری و بازتولید گفتمان مقاومت داشته است. حضور او در میدان و ارتباط درست با مردم، در تبدیل مقاومت به مثابه یك ارزش در جامعه ایرانی و بسیاری از جوامع منطقه موثر بوده است. او با مردمی كردن امر مقاومت موفق شد ظرفیت‌های بالقوه را بالفعل درآورد. همچنین با تجمیع توانایی‌های مقاومت ضمن افزایش قدرت این محور در مقابله با تهدیدات، ناكارآمدی راهبرد سازش كه نتیجه آن اغلب برخورد با رقبا از موضع ضعف بوده را نشان داد.